Thời thuộc Pháp người dân Quảng Ninh thường truyền tai nhau câu ca dao: “Ăn cơm với cá mòi he/ Lấy chồng Cẩm Phả đun xe cả đời”. Câu thơ ý muốn nói chỉ có gia đình nghèo không có điều kiện mới ăn cá mòi, thế nhưng ngày nay món cá này đã trở thành đặc sản nơi phố phường, trở thành một món ngon Quảng Ninh, dân dã mà rất lạ miệng, đặc biệt khi kho cùng chuối và củ địa liền.
Cá mòi có lắm xương dăm, thế nên nhiều người không ưa thích. Nhưng cá mòi kho nục với hương vị riêng, béo và thơm ngon, kho nhừ xương, lại chứa nhiều dinh dưỡng, đặc biệt tốt cho bà bầu. khiến nhiều người đã được thưởng thức rất khó quên.
Trung bình, một con cá mòi nặng khoảng 30g và to bằng 3 ngón tay của người lớn. Cá mòi có thân dẹt, hình bầu dục và thắt lại ở phần đuôi. Toàn bộ thân cá được phủ một lớp vảy mềm màu trắng bạc, phần lưng hơi có màu xanh xám. Vây lưng của cá khá cứng và nhọn, vây bụng dài, vây đuôi ngắn và khá mềm. Thịt cá mòi rất chắc, mềm ngọt nhưng lại nhiều xương dăm…
Đánh bắt cá mòi tươi ngon như thế nào?
Ngoài vụ chiêm vào tháng 8, 9 Âm lịch thì đầu mùa hè là chính vụ cá mòi. Khi đó, những đàn cá mòi béo tròn béo trục, ôm bụng trứng bơi ngược từ cửa biển vào các con sông để sinh sản.
Để bắt cá mòi cần loại lưới mắt nhỏ, thả tầng trên mặt nước. Thời điểm thả lưới là vào sáng sớm hoặc chiều bởi đây là lúc cá mòi kéo đàn đi kiếm ăn rất đông. Đánh cá mòi cần tiến hành thời điểm đầu con nước, chọn “con nước thơm” tức là đầu con nước trong tháng là thời điểm nước không đục, dòng không chảy mạnh, nhiều thức ăn, cá đi kiếm ăn thành đàn. Thông thường các tháng đều có 2 con nước nhưng dịp cuối năm thường có 3 con nước, nước đứng ít chảy, cá đi kiếm ăn theo đàn đông. Đây cũng là mùa thả lưới cá mòi. Đánh cá mòi cũng không quá khó, sau khi thả lưới dạo thuyền một vòng gõ mạn thuyền hoặc dùng sào đạp mạnh để xua cá vào lưới.
Để chế biến cá mòi ngon cần phải giữ cá tươi sống bởi cá mòi rất dễ chết khi bắt lên bờ. Sau khi đánh bắt được, người ta bỏ cá vào văng (khoang nhỏ chứa nước mặn trên thuyền) để giữ cá tươi hoặc chế biến ngay. Làm cá mòi không mổ dọc bụng, sau khi đánh sạch vảy cá, chỉ cần cắt ngang một lát vừa tầm ở phía dưới mang rồi moi mật, ruột ra, dùng tay móc mang cá.
Món ngon Quảng Ninh – Cá mòi kho địa liền
Cá mòi kho ngon nhất là bằng nồi gang hoặc nồi đất trên bếp củi đun liên tục trong vòng 10 – 12 tiếng đồng hồ. Về quy trình chế biến, đầu tiên cá tươi mua phải chọn kỹ từng con. Chỉ chọn những con đã trưởng thành, to đều và dày mình thì thịt mới ngon, béo. Gia vị gồm nhiều loại khác nhau cũng được lựa chọn kỹ. Địa liền, gừng tươi thái mỏng, ghép cùng cá khi kho để cá không bị vỡ. Chuối xanh cắt khúc, chuối phải vừa tầm bánh tẻ, không được non quá vì kho sẽ bị chát, cũng không được già quá khiến cá bị chua. Bên cạnh đó còn có thêm sả, ớt tươi, me và các gia vị thông dụng khác, đặc biệt không thể thiếu nước hàng hay còn gọi là kẹo đắng để tạo màu sắc đặc trưng cho món cá kho.
Cá ướp gia vị trong 30 phút cho ngấm rồi mới xếp vào nồi. Những con cá được xếp đứng, cùng chiều để toàn bộ thân cá được tiếp xúc với nước gia vị khi đun. Xếp một lớp chuối, địa liền và gừng dưới đáy nồi rồi mới xếp cá, cứ xếp xen kẽ như vậy, cuối cùng phủ một lớp chuối xanh lên trên các lớp cá, bắc nồi cá lên bếp, đun đến khi sôi thì giảm lửa đun liu riu.
Sau khi kho trên bếp củi đạt 10 -12 tiếng, chúng ta sẽ có món cá mòi kho nhừ xương, ăn được cả con cá không bỏ đi chút nào, hương vị đậm đà, hài hòa, cá thơm và béo ngậy. Cá mòi kho địa liền ăn kèm cùng với cơm gạo tám nóng hổi vô cùng hấp dẫn, hao cơm.