Cầu kỳ, tinh xảo và bắt mắt là những gì khách hàng thấy được từ những tác phẩm điêu khắc trên than đá của gia đình nghệ nhân Nguyễn Thị Bình và Nguyễn Tiến Quyết tại thành phố Hạ Long. Đây là những sản phẩm mới với kích thước nhỏ gọn gây được nhiều ấn tượng cho nhiều du khách khi đang tìm kiếm món quà tặng lưu niệm cho người thân sau chuyến thăm vịnh Hạ Long.
Giãi bày về ý tưởng sáng tác tác phẩm trên than đá, chị Nguyễn Thị Bình, chủ xưởng điêu khắc than đá tại thành phố biển Hạ Long cho biết: Là nghề gia truyền, tôi theo điêu khắc than đá đã chục năm nay. Xưởng chúng tôi từng sáng tác nhiều về các chủ đề Vịnh Hạ Long cũng như các tác phẩm điêu khắc với đủ kích cỡ. Cuối năm 2019, tôi đã thực hiện các tác phẩm điêu khắc than đá Vịnh Hạ Long kích cỡ nhỏ làm quà lưu niệm cho bạn và khách nước ngoài theo yêu cầu. Theo nghề nhiều năm, tôi nhận ra nếu sáng tác những tác phẩm than đá về Vịnh Hạ Long theo hình khối tròn, kích cỡ vừa phải thì sẽ cho ra sản phẩm có chất lượng bền đẹp. Trong điêu khắc, bố cục tròn có thế mạnh, vẻ đẹp và sức hấp dẫn đặc biệt kết hợp với cảnh đẹp trên vịnh chắc chắn sẽ được ưa thích.
Với ý tưởng đó, vợ chồng nghệ nhân Quyết – Bình đã bắt tay vào tìm tòi sáng tác thử nghiệm một số tác phẩm. Vừa sáng tác, vừa điều chỉnh, kích cỡ sản phẩm được xác định là loại nhỏ gọn, đường kính khối tròn chừng 16cm, nằm trên bệ bầu dục. Để thêm phần chân thực, họ vừa tham khảo các hình ảnh đẹp về cảnh Vịnh, tiến hành đi quan sát thực tế. Theo đó, để tạo hình tượng đẹp, mang tính biểu trưng cao, các đề tài: Hòn Gà chọi, Đỉnh hương, Hang Luồn, hình tượng thuyền buồm… trên Vịnh Hạ Long được lựa chọn làm cảm hứng sáng tác
Quy trình làm ra các món quà lưu niệm từ than đá
Nhờ biết lắng nghe và cải thiện liên tục, đầu năm 2020, những sản phẩm đầu tiên dần được vợ chồng nghệ nhân hoàn thiện, chế tác và xuất bán. Để cho ra đời các tác phẩm đạt chất lượng, quy trình chế tác cẩn thận, yêu cầu sự tỉ mỉ từ khâu tìm kiếm nguyên liệu tới sự khéo léo, óc thẩm mỹ thể hiện qua các tác phẩm trên than đá. Theo đó, chất liệu than đá được lựa chọn điêu khắc phải là loại than già, đẹp, thuần chất không lẫn xít, tạp chất.
Anh Quyết chia sẻ: “Nguyên liệu là loại than chì hay còn gọi là than bóng, chủ yếu được khai thác ở các vỉa than già ở Đèo Nai, Cao Sơn, Cọc Sáu… Chất liệu than tốt cho phép khắc, tạc không gây vỡ, nứt mà còn tạo được sự bền chắc, vẻ óng ánh”
Ở khâu tiếp theo, than đá nguyên khối được sẻ ra thành từng phần tạo phôi theo hình dáng, độ dày của tác phẩm. Với sự trợ giúp của máy móc, bệ đỡ, than đá được cưa, đẽo thành hình tròn có đường kính 16cm, rồi trải qua các khâu đục, mài nhẵn… thành hình sơ bộ của một tác phẩm.
“Khó nhất và công phu nhất vẫn là khâu khắc vẽ các chi tiết, “thổi hồn” vào hình ảnh cánh buồm, hòn Gà chọi trên bề mặt than đá. Trước hết người nghệ nhân phác thảo hình ảnh lên bề mặt rồi dùng dao thật sắc cắt, khắc, tạc từng nét. Những hình ảnh càng nhỏ càng mất thời gian khắc, tạc. Tỉ mỉ nhất là hàng trăm chi tiết nhỏ, các điểm uốn, đường cong tạo sự mềm mại cho tác phẩm. Điều này đòi hỏi tay nghề, tập trung trong nhiều tiếng đồng hồ của nghệ nhân” – Nghệ nhân Nguyễn Thị Bình cho biết.
Muốn hoàn thiện một tác phẩm trung bình sẽ mất đến khoảng 1-1,5 ngày, trong đó phần lớn là thời gian khắc, tạc. Các thành phẩm sau khi hoàn thành được gắn với chân đế bằng hỗn hợp keo bền chắc. Các tác phẩm Vịnh Hạ Long được thể hiện dưới dạng mài nhẵn hoặc tạc nổi cùng một số cảnh quan.
Nhờ sự khéo léo, các tác phẩm thủ công của nghệ nhân Quyết – Bình nhận những lời đánh giá cao từ du khách. Từ đầu năm 2020, trung bình xưởng của anh chị tung ra thị trường từ 60-100 sản phẩm/tháng. Hiện sản phẩm được bán ở các cửa hàng lưu niệm trên địa bàn TP Hạ Long. Du khách cũng có thể ghé thăm, trực tiếp xem quá trình sáng tạo ra tác phẩm và mua tác phẩm tại xưởng về làm quà lưu niệm Vịnh Hạ Long.